Σε μια εποχή όπου η εταιρική διαφάνεια και η δεοντολογική επιχειρηματικότητα έχουν περάσει από το επίπεδο της ηθικής επιλογής στο επίπεδο της στρατηγικής αναγκαιότητας, ο όρος whistleblowing δεν αποτελεί απλώς μια λέξη των κανονιστικών πλαισίων της Ε.Ε., αλλά έναν κρίσιμο μηχανισμό για την επιβίωση και ανάπτυξη των εξαγωγικών επιχειρήσεων.
Τι είναι το whistleblowing;
Ο όρος whistleblowing προέρχεται από τη λέξη «whistle» (σφυρίχτρα) και παραπέμπει μεταφορικά στο σφύριγμα που κάνει κάποιος για να προειδοποιήσει για έναν κίνδυνο ή μια παρανομία. Στο επιχειρηματικό πλαίσιο, αναφέρεται στην ενέργεια κατά την οποία ένας εργαζόμενος ή συνεργάτης προβαίνει σε καταγγελία για μια παράνομη, ανήθικη ή επιβλαβή πρακτική εντός του οργανισμού.
Οι καταγγελίες αυτές μπορεί να σχετίζονται με:
- Φοροδιαφυγή ή ξέπλυμα χρήματος
- Διακίνηση ή παραποίηση προϊόντων
- Καταπάτηση εργατικών δικαιωμάτων
- Περιβαλλοντικές παραβάσεις
- Δωροδοκία ή αθέμιτο ανταγωνισμό
- Παραβιάσεις διεθνών κανονισμών εξαγωγών
Ποιοι είναι οι προστατευμένοι whistleblowers;
Η Οδηγία της Ε.Ε. 2019/1937 καθορίζει ως προστατευόμενους whistleblowers οποιονδήποτε έχει σχέση εργασίας ή συνεργασίας με μια επιχείρηση – υπαλλήλους, εξωτερικούς συνεργάτες, προμηθευτές, ασκούμενους, ακόμη και πρώην εργαζόμενους. Όλοι αυτοί έχουν το δικαίωμα να αναφέρουν παραβάσεις, χωρίς να υφίστανται αντίποινα ή δυσμενείς συνέπειες στην καριέρα τους.
Η νέα πραγματικότητα: Συμμόρφωση ή αποκλεισμός
Από τον Δεκέμβριο του 2023, όλες οι επιχειρήσεις στην Ε.Ε. με πάνω από 50 εργαζομένους, καθώς και όσες δραστηριοποιούνται σε κρίσιμους τομείς όπως τα χρηματοοικονομικά, η ενέργεια, οι μεταφορές ή η δημόσια υγεία, υποχρεούνται να εφαρμόζουν εσωτερικά κανάλια καταγγελιών.
Οι εξαγωγικές επιχειρήσεις, λόγω του ότι εμπλέκονται συχνά με διακρατικές συμφωνίες, τελωνειακές διαδικασίες, μεταφορά επικίνδυνων υλικών ή συμφωνίες με δημόσιες αρχές άλλων χωρών, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή κινδύνου για φαινόμενα αδιαφάνειας και κακοδιοίκησης.
Η συμμόρφωση με το πλαίσιο whistleblowing δεν είναι πλέον μια τυπική υποχρέωση – είναι όρος πρόσβασης σε διεθνείς αγορές, προϋπόθεση για χρηματοδοτήσεις, και σε αρκετές περιπτώσεις, κλειδί για την επιβίωση της εταιρείας σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
Πώς χτίζεται ένα σύστημα whistleblowing στην πράξη
Ένα σωστό σύστημα whistleblowing περιλαμβάνει:
1. Ασφαλές εσωτερικό κανάλι καταγγελίας
- Ψηφιακή πλατφόρμα ή ειδική γραμμή επικοινωνίας (hotline)
- Ανωνυμία ή εμπιστευτικότητα του καταγγέλλοντος
- Πρόσβαση μόνο σε συγκεκριμένο, εκπαιδευμένο προσωπικό
2. Εκπαίδευση και ενημέρωση του προσωπικού
- Όλοι οι εργαζόμενοι να γνωρίζουν τι συνιστά παρατυπία
- Πώς μπορούν να καταγγείλουν και πώς προστατεύονται
3. Σαφή πολιτική μη αντιποίνων
- Η επιχείρηση οφείλει να δεσμεύεται ότι δεν θα υπάρξει εκδίκηση ή απόλυση
4. Ανεξάρτητη αξιολόγηση των αναφορών
- Ανάλυση των καταγγελιών από νομική ή ηθική επιτροπή
- Συνεργασία με εξωτερικούς συμβούλους, αν χρειάζεται
Γιατί αφορά ειδικά τις εξαγωγικές επιχειρήσεις;
Οι επιχειρήσεις που εξάγουν αγαθά ή υπηρεσίες λειτουργούν σε πολλαπλά νομικά και ρυθμιστικά περιβάλλοντα. Αυτό σημαίνει ότι κινδυνεύουν από:
- Αθέμιτο ανταγωνισμό (π.χ. χρήση παρανόμων πρακτικών για να κερδηθεί συμβόλαιο σε ξένη χώρα)
- Κακή διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας (εργασιακές παραβάσεις σε τρίτες χώρες)
- Διαφθορά σε τελωνεία, πιστοποιήσεις ή logistics
- Ευθύνες σε ζητήματα ποιότητας ή ασφάλειας προϊόντων που εξάγονται
Ένα αποτελεσματικό σύστημα whistleblowing μπορεί να προλάβει, να αποκαλύψει και να αντιμετωπίσει τέτοια περιστατικά πριν γίνουν σκάνδαλα που θα καταστρέψουν τη φήμη της επιχείρησης.
Παραδείγματα από τον διεθνή χώρο
Volkswagen (Dieselgate):
Το 2015, εσωτερικοί καταγγέλλοντες και έρευνες αποκάλυψαν ότι η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία είχε εγκαταστήσει λογισμικό που παραποιούσε τις εκπομπές ρύπων. Το σκάνδαλο κόστισε πάνω από 30 δισ. δολάρια και οδήγησε σε συλλήψεις στελεχών και μεγάλη απώλεια εμπιστοσύνης.
Danske Bank:
Ο Howard Wilkinson, πρώην υπεύθυνος συναλλαγών στο υποκατάστημα της Εσθονίας, αποκάλυψε το 2013 υπόθεση ξεπλύματος άνω των 200 δισ. ευρώ. Η τράπεζα υπέστη τεράστιες απώλειες και διεθνείς διώξεις, ενώ το υποκατάστημα έκλεισε.
Theranos:
Η περίπτωση της Theranos είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα whistleblowing στις ΗΠΑ. Ο Tyler Shultz, πρώην υπάλληλος και εγγονός μέλους του Δ.Σ., αποκάλυψε ότι η τεχνολογία της εταιρείας δεν λειτουργούσε. Η καταγγελία του οδήγησε στην αποκάλυψη της απάτης, στην κατάρρευση της εταιρείας και στην καταδίκη της Elizabeth Holmes.
Τα οφέλη για τις ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις
Ενίσχυση αξιοπιστίας
Οι ξένοι συνεργάτες και επενδυτές αναζητούν εταίρους που τηρούν κανόνες ηθικής και διαφάνειας.
Μείωση νομικών κινδύνων
Η ύπαρξη συστήματος whistleblowing αποδεικνύει πρόληψη και υπευθυνότητα – στοιχείο που μειώνει την πιθανότητα καταδίκης ή προστίμων.
Εσωτερική αναβάθμιση εταιρικής κουλτούρας
Εργαζόμενοι που νιώθουν ασφαλείς να μιλήσουν είναι πιο πιστοί, πιο ευσυνείδητοι και λιγότερο επιρρεπείς σε παραβατικότητα.
Συμμόρφωση με προγράμματα ESG
Πολλά διεθνή επενδυτικά funds απαιτούν ESG (Περιβάλλον, Κοινωνία, Διακυβέρνηση) δέσμευση. Το whistleblowing εντάσσεται στο «G».
Πρακτικά βήματα για μια εξαγωγική ΜμΕ
- Ορισμός υπεύθυνου συμμόρφωσης (compliance officer)
- Δημιουργία απλής ψηφιακής φόρμας καταγγελιών
- Σύνταξη πολιτικής whistleblowing σε απλή γλώσσα
- Ενημερωτικό υλικό προς όλους τους εργαζόμενους
- Αξιολόγηση εργαλείων όπως:
- EQS Integrity Line
- GlobaLeaks
- Trusty
- NAVEX WhistleB
Από την υποχρέωση στην ευκαιρία
Το whistleblowing δεν είναι απειλή για μια επιχείρηση – είναι ένας μηχανισμός εξέλιξης, αυτοπροστασίας και διαρκούς βελτίωσης. Ειδικά για τις εξαγωγικές εταιρείες που κινούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, η υιοθέτηση ενός τέτοιου μηχανισμού αποδεικνύει σοβαρότητα, επαγγελματισμό και σεβασμό στους κανόνες του παιχνιδιού.
Η αγορά δεν επιβραβεύει απλώς τους καινοτόμους ή τους παραγωγικούς. Επιβραβεύει τους αξιόπιστους. Και η αξιοπιστία σήμερα, σε μεγάλο βαθμό, περνά από το φίλτρο της διαφάνειας.
