Βέβαιος πως η Ρωσία θα συνάψει ξανά μια συμφωνία που θα επιτρέπει στην Ουκρανία να εξάγει τα σιτηρά της μέσω της Μαύρης Θάλασσας είναι ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ωστόσο, ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλάντιμιρ Πούτιν, ο οποίος αποχώρησε από το σχέδιο τον Ιούλιο, θέλει συμβιβασμούς από τη Δύση προτού επανενταχθεί.
Ποια ήταν η συμφωνία σιτηρών;
Η Ουκρανία είναι ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές στον κόσμο καλλιεργειών όπως ηλιέλαιο, κριθάρι, καλαμπόκι και σιτάρι.
Όταν η Ρωσία εισέβαλε τον Φεβρουάριο του 2022, το ναυτικό της απέκλεισε τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, παγιδεύοντας 20 εκατομμύρια τόνους σιτηρών που προορίζονταν για εξαγωγή.
Αυτό προκάλεσε την αύξηση των παγκόσμιων τιμών των τροφίμων και απείλησε να δημιουργήσει ελλείψεις σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής που εισήγαγαν σημαντικές ποσότητες τροφίμων από την Ουκρανία.
Τον Ιούλιο του 2022, υπήρξε συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας -με διαμεσολάβηση της Τουρκίας και του ΟΗΕ- η οποία επέτρεπε στα φορτηγά πλοία να πλεύσουν κατά μήκος ενός διαδρόμου στη Μαύρη Θάλασσα, μήκους 310 ναυτικών μιλίων και πλάτους τριών ναυτικών μιλίων.
Ο διάδρομος αυτός δημιουργήθηκε από και προς τα ουκρανικά λιμάνια της Οδησσού, του Chornomorsk και του Yuzhny/Pivdennyi.
Επίσης, επέτρεψε στο ρωσικό ναυτικό να ελέγχει τα πλοία για όπλα στα στενά του Βοσπόρου, στην είσοδο της Μαύρης Θάλασσας.
Σχεδόν 33 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών αποστέλλονται από την Ουκρανία στο πλαίσιο της συμφωνίας με τις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων να μειώνονται κατά περίπου 20%, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ.
Ωστόσο, από τότε που η Ρωσία αποχώρησε από τη συμφωνία, οι παγκόσμιες τιμές των σιτηρών αυξήθηκαν ξανά όπως αναφέρει το BBC.
Πού πήγε το σιτάρι της Ουκρανίας;
Σύμφωνα με το Κοινό Κέντρο Συντονισμού του ΟΗΕ, το 57% των τροφίμων που εξήχθησαν από την Ουκρανία στο πλαίσιο της συμφωνίας πήγαν σε αναπτυσσόμενες χώρες και το 43% σε ανεπτυγμένες χώρες, με τους μεγαλύτερους αποδέκτες να είναι η Κίνα, η Ισπανία, η Τουρκία και η Ιταλία.
Η Ρωσία ανέφερε την αποτυχία της Ουκρανίας να εξάγει περισσότερα σιτηρά σε φτωχότερες χώρες ως έναν από τους λόγους που αποχώρησε από τη συμφωνία.
Ωστόσο, ο ΟΗΕ αναφέρει ότι η Ουκρανία έχει προμηθεύσει 725 χιλιάδες τόνους σιτηρών στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP), το οποίο στάλθηκε ως ανθρωπιστική βοήθεια στο Αφγανιστάν, το Τζιμπουτί, την Αιθιοπία, την Κένυα, τη Σομαλία, το Σουδάν και την Υεμένη.
Η ΕΕ είπε ότι ενώ υπήρχε η συμφωνία, η Ουκρανία προμήθευε στο WFP περισσότερο από το 80% του συνόλου των σιτηρών της, σε σύγκριση με το 50% πριν από τον πόλεμο.
Η πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, Λίντα Τόμας-Γκρίνφιλντ, χαρακτήρισε την ακύρωση της συμφωνίας για τα σιτηρά από τη Ρωσία «πράξη σκληρότητας».
Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 50 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη τη Σομαλία, την Κένυα, την Αιθιοπία και το Νότιο Σουδάν χρειάζονται σήμερα επισιτιστική βοήθεια.
Τι έχει συμβεί από τότε που έληξε η συμφωνία για τα σιτηρά;
Η συμφωνία σιτηρών έληξε στις 17 Ιουλίου και έκτοτε, η Ρωσία έχει εξαπολύσει μια σειρά αεροπορικών επιθέσεων στα λιμάνια της Ουκρανίας, καταστρέφοντας χιλιάδες τόνους σιτηρών.
Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας είπε επίσης ότι θα θεωρούσε όλα τα φορτηγά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα με προορισμό την Ουκρανία ως πιθανούς στρατιωτικούς στόχους και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα πλοία που μεταφέρουν σιτηρά να αποφεύγουν τα λιμάνια της Ουκρανίας.
Ο Τούρκος πρόεδρος συνάντησε τον Βλάντιμιρ Πούτιν στο ρωσικό θέρετρο της Μαύρης Θάλασσας στο Σότσι για να προσπαθήσει να τον πείσει να ξαναενταχθεί η Ρωσία στην συμφωνία για τα σιτηρά. Μετά τη συνάντησή τους, ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε σίγουρος πως η συμφωνία ότι θα μπορούσε να ξαναρχίσει σύντομα .
Ωστόσο, ο πρόεδρος της Ρωσίας είπε ότι αυτό θα συμβεί μόνο εάν τα δυτικά έθνη χαλαρώσουν τις κυρώσεις στις ρωσικές εξαγωγές.
Γιατί η Ρωσία αρνήθηκε να ανανεώσει τη συμφωνία για τα σιτηρά;
Όταν ο ΟΗΕ μεσολάβησε στη συμφωνία, είπε στη Ρωσία ότι θα βοηθούσε στην αύξηση των εξαγωγών της χώρας σε σιτηρά και λιπάσματα.
Αν και οι δυτικές χώρες δεν έχουν επιβάλει συγκεκριμένες κυρώσεις στα αγροτικά προϊόντα της Ρωσίας, η Μόσχα λέει ότι οι ευρύτεροι περιορισμοί που ισχύουν έχουν αποτρέψει τις ναυτιλιακές εταιρείες, τις διεθνείς τράπεζες και τους ασφαλιστές από το να συναλλάσσονται με τους παραγωγούς της .
Η Ρωσία ζήτησε την επανασύνδεση της κρατικής γεωργικής τράπεζάς της, Rosselkhozbank, στο σύστημα γρήγορης πληρωμής Swift (από το οποίο αποκλείστηκαν όλες οι ρωσικές τράπεζες τον Ιούνιο του 2022) .
Ο ΟΗΕ με τη σειρά του, πρότεινε στη Ρωσία να δημιουργήσει μια θυγατρική της τράπεζας, στην οποία θα επιτρεπόταν να χρησιμοποιεί το Swift – αλλά η Ρωσία απέρριψε το σχέδιο.
Άλλα προτεινόμενα προγράμματα, όπως η επεξεργασία πληρωμών για τρόφιμα και λιπάσματα μέσω της αμερικανικής τράπεζας JPMorgan Chase ή μέσω της Αφρικανικής Τράπεζας Εξαγωγών-Εισαγωγών, επίσης απέτυχαν.
Η Ρωσία λέει ότι θα επανέλθει στη συμφωνία εάν εκπληρωθούν οι όροι της.
Πώς εξάγει τώρα η Ουκρανία τα σιτηρά της;
Σύμφωνα με την UKrAgroConsult, η οποία συνεργάζεται με Ουκρανούς παραγωγούς σιτηρών, οι εξαγωγές σιταριού παρέμειναν αρκετά υψηλά από τη λήξη της συμφωνίας, αλλά οι εξαγωγές αραβοσίτου έχουν μειωθεί σημαντικά .
Το Συμβούλιο Ανάπτυξης Γεωργίας και Οπωροκηπευτικών του Ηνωμένου Βασιλείου (AHDB) λέει ότι το 65% των σιτηρών της Ουκρανίας μεταφέρεται τώρα με φορτηγίδες από τα λιμάνια Izmail και Reni κατά μήκος του ποταμού Δούναβη και από ένα κανάλι, στο ρουμανικό λιμάνι της Constanta. Από εκεί, μεταφέρεται στη Μαύρη Θάλασσα.
Τον Ιανουάριο του 2023, μόνο το 20% των σιτηρών της Ουκρανίας εξήχθη με αυτόν τον τρόπο.
Η Ρωσία έχει επανειλημμένα επιτεθεί στα λιμάνια του ποταμού με drones για να προσπαθήσει να διακόψει τις επιχειρήσεις.
Το ένα τρίτο των εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας γίνεται πλέον οδικώς και σιδηροδρομικώς , μέσω γειτονικών χωρών όπως η Ρουμανία, ωστόσο, η χερσαία μεταφορά σιτηρών είναι πιο ακριβή και χρονοβόρα συγκριτικά με τη θαλάσσια μεταφορά.
Για παράδειγμα, οι σιδηρόδρομοι της Ουκρανίας έχουν διαφορετικό περιτύπωμα από εκείνους στην υπόλοιπη Ευρώπη, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε σιδηροδρομικό φορτίο σιτηρών που διασχίζει τα σύνορα πρέπει να μεταφέρεται φυσικά από το ένα σύνολο βαγονιών στο άλλο.
